Biomarkers of Stress in Saliva / Biomarkeri stresa u pljuvački

SUMMARY Stress is defined as a state in which homeostasis, as a dynamic balance of internal conditions necessary for the proper functioning of cells or the living organism as a whole, is affected by the action of various stressors. Stress reaction occurs as a result of stress system activities, which is located in the central and peripheral nervous system. Stress evaluation involves a qualitative and quantitative analyses and valuation of certain biologically active substances (biomarkers of stress) in body fluids that are so often associated with stress. Saliva as a diagnostic medium is being increasingly used for purposes of clinical and basic research because of its composition and content as well as the advantages of the process of sampling, as compared to traditional methods of collecting blood samples and urine samples. Cortisol, as a biomarker of stress, is the most often studied salivary biomarker, which is associated with the activation of the hypothalamic-pituitaryadrenal (HPA) axis. Since stress leads to the suppression of the immune system, values of salivary secretory IgA and salivary lysozyme, as biomarkers of stress, can be analyzed. In saliva, it is difficult to monitor acute stress parameters, catecholamines, due to their low concentrations, rapid degradation and instability in the samples. Chromogranin A (CgA) and α-amylase enzyme can be used as alternative indices of adrenergic activity during stress reactions, due to their stability in saliva and reliability of the obtained values. Stress reaction and the diseases in whose pathogenesis it participates are yet another proof of the constant interaction of physical, psychological and social factors in health / disease SAŽETAK Stres se definiše kao stanje u kome je homeostaza, kao dinamička ravnoteža unutrašnjih uslova neophodnih za pravilno funkcionisanje ćelija ili živog organizma u cjelini, ugrožena djelovanjem različitih stresora. Stresna reakcija nastaje kao posljedica aktivnosti tzv. stres sistema, koji je smješten u centralnom i perifernom nervnom sistemu. Stres sistem, preko odgovarajućih medijatora, stimuliše kataboličke, lipolitičke, antireproduktivne i imunosupresivne efekte stresne reakcije s ciljem preusmjeravanja energije zbog povećane potrebe organizma u trenutku značajnim za njegovo preživljavanje. Evaluacija stresa podrazumijeva kvalitativno i kvantitativno analiziranje i vrednovanje određenih biološki aktivnih komponenti (biomarkera stresa) u tjelesnim tečnostima koje se dovode u vezu sa stresom. Pljuvačka se kao dijagnostički medijum sve češće koristi za klinička i bazična istraživanja zbog mogućnosti koje pruža, s obzirom na njen sastav i sadržaj kao i na prednosti samog procesa uzorkovanja u odnosu na tradicionalne metode prikupljanja uzoraka krvi i urina. Od biomarkera stresa, u pljuvački je najčešće ispitivan kortizol, koji se dovodi u vezu sa aktivacijom hipotalamus-hipofiza-adrenalne (HPA) osovine. S obzirom da stres dovodi do supresije imunog sistema, u pljuvački se mogu analizirati i vrijednosti sekretornog IgA i lizozima kao biomarkera stresa. Parametre akutnog stresa, kateholamine, teško je pratiti u pljuvački zbog njihove male koncentracije, brze degradacije i nestabilnosti u uzetim uzorcima. Kao alternativni indeksi adrenergičke aktivnosti tokom stresne reakcije, zbog stabilnosti u pljuvački i pouzdanosti dobijenih vrijednosti, mogu se koristiti hromogramin A (CgA) i enzim α-amilaza. Stresna reakcija i oboljenja u čijoj etiopatogenezi ona učestvuje još su jedan dokaz stalne interakcije fizičkih, psihičkih i socijalnih faktora u zdravlju/bolesti